‪-‬ 1 برخی تصور می‌کنند توصیه قرآن به اصل اخوت، برادری و وحدت اصالت ندارد و نوعی مصلحت و تاکتیک سیاسی است که بر اساس نیازها و ضرورت‌ها و با ملاحظه زمان و مکان و چشم‌پوشی کوتاه‌مدت از خصومت‌ها و اختلافات کوچک و در مقابل دشمنان بزرگ و مشترک اتخاذ و توصیه شده است. اینان بر این باورند که برادری و وحدت نوعی تعامل و همکاری کوتاه مدت و مقطعی برای رسیدن به اهداف بزرگ است و پس از تحقق اهداف بزرگ و دفع دشمنان مشترک، نوبت طرح خصومت‌ها و اختلافات فرا می‌رسد. جماعتی دیگر از مسلمین گرچه به ضرورت اخوت دینی عالم و آگاهند، ولی طبع و روان خشن آنان برادری را بر نمی‌تابد و خصلتا کینه‌توز، لجوج، ستیزه‌جو و پرخاشگرند و هنرشان نابرادری و خشونت و شقه‌شقه کردن جماعت مسلمین است؛ اینان اما روان خشن، نامهربان و تندخویی خود را با نقاب دین پوشش می‌دهند و از دین مویّداتی برای رفتار نامهربانانه خود ارائه می‌کنند و عوام و عوام‌منشان می‌پندارند تندخویی و خشونت کلامی و رفتاری آنها از دیانتشان است‌؛ و صد افسوس که رفتار و منش این جماعت افراطی و خشونت‌طلب، هم دین و هم اصل «برادری»را قربانی می‌کند.

2- «برادری» اما بر اساس فرهنگ قرآن و روایات از جـمله بـرنامه‌های اجتماعی بنیادین دیـن اسلام است که داری چنان بنیان، اصالت و استحکامی است که هیچ مصلحت و ضرورتی توان تقابل و به حاشیه بردن آن را ندارد. «برادری» از چنان ارج و اهمیتی برخوردار است که به تصریح پیامبررحمت(ص) پس از اسلام بهره‌ای بالاتر و والاتر از برادری، نصیب امت اسلام نشده است.«مَا استَفادَ امرُوٌ مُسلِمٌ فائِدَهً ـ بَعدَ فائِدَهِ الاِسلامِ ـ مِثلَ اخٍ یَستَفیدُهُ فِی اللّه‏ِ عز و جل»؛ «برادری» در بینش قرآنی از چنان منزلتی برخوردار است که جریان و شمول رحمت الهى در جامعه ایمانی، منوط به رعایت و اهتمام مومنین به آن شده است «انّما المومنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون»؛پیامبر خدا(ص)برادران ایمانی که میان خود پیوند «برادری» را تحکیم بخشند، به درجات عالی بشارت میدهد«ما احدَثَ اللّهُ تَعالى اخاءً بَینَ المُومِنینَ الّا احدَثَ لِکُلِّ واحِدٍ مِنهُما دَرَجَهً» و امام على علیه‌السلام مومنان را به گوهر نایاب «برادری» توصیف کرده است؛ گوهری که برای برادران دینی برتر از آن چیزی یافت نمی‌شود.«المُومِنونَ اخوَهٌ و لا شَیءَ آثَرُ عِندَ کُلِّ اخٍ مِن اخیهِ »و از منظر امام صادق علیه‌السلام، انسان‌ها در سایه پیمان «برادری»، فزونى و عزت می‌یابند « لمَرءُ کثیرٌ باخیهِ»؛ امام خمینی(ره) با الهام از مکتب قران «برادری» را برجسته ترین شان مومنین میداند«..ما از آن طرف می‌بینیم که اسلام تکیه کرده است بر اخوت با تعبیرهای مختلف انما‌‌المومنون اخوه از آن استفاده می‌شود که کانه مومنین هیچ شانی ندارند الا برادری، همه چیزشان در برادری خلاصه می‌شود». بر همین اساس پیامبر اکرم‌(ص)آییـن «برادری» را بـه‌ طور‌ رسمی در میان پیروان خود‌ بنیان نهاد. پیامبر در مکّه، میان مهاجران و در مدینه، میان مهاجران و انصار پیوند برادرى برقرار کرد«آخى رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله بَینَ المُهاجِرین بِمَکَّهَ ، ثُمَّ آخى بَینَ المُهاجِرینَ وَالاَنصارِ بِالمَدینَهِ» اعمال و رفتار سیاسی و اجتماعی پیامبر در تمام دوران حیاتشان بر اساس پیمان‌ برادری بوده است. اصل «برادری» در اسلام از چنان جایگاهی برقرار بود که در ابتداى نبوّت حضرت محمد(ص)، برادران دینی از همدیگر ارث می‌بردند«انَّ الحُکمَ کانَ فی اوَّلِ النُّبُوَّهِ انَّ المَواریثَ کانَت عَلَى الاُخُوَّهِ لا عَلَى الوِلادَهِ» بنابر این از منظر مکتب قران و اهل بیت(ع)، «برادری»، مصلحت و تاکتیک سیاسی نیست؛ بلکه ضرورتی همیشگی، استراتژی و هدفی غایی است و پیمان و پیوندی است آسمانی، میان مومنان، که اصالت داشته و فی نفسه مطلوب است و اعتبار و ارزش آن به وجود دشمنان مشترک نیست.

3- با اینکه اصل «برادری» از افتخارات مکتب اسلام است ولی این اصل از چنان اصالت و ارزشی برخوردار است که توجه جهان غرب را نیز به خود معطوف ساخت؛ و حتی جهان غرب در توجه به این اصل‌ اسلامی و قرآنی‌ از جهان اسلام سبقت گرفت و با الهام از اصل برادری، مـدارا و بردباری را در جوامع خود نهادینه کرد؛ درانقلاب فرانسه «برادری» در کنار«آزادی و برابری»به‌عنوان یـکی از سه شعار اصلی انقلاب مطرح شد؛ «برادری» در ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر مورد تایید و تاکید قرار گرفته است«تمام افراد بشر آزاد و با حیثیت و حقوق برابر به دنیا میآیند. همه از موهبت خرد و وجدان برخوردارند و باید با یکدیگر با روح «برادری» رفتار کنند.»؛ گرچه مبانی غرب از اصل برادری با مبانی اسلام متفاوت است؛ اما آنان بر اساس مبانی خود از این اصل قرآنی، تجربه‌ها و درس‌های بی‌شمار آموختند؛ زندگی مسالمت‌آمیز و آرامش حاکم بر جوامع غربی، یکی از ثمرات «برادری» است که نصیب آنان شده است.

4- جوامع مسلمان اما همچنان از ارزش اصل بنیادین و طلایی «برادری» غافلند و با غفلت از این اصل طلایی، بر طبل خشونت و نابردباری می‌کوبند؛ نابرادرانه زندگی می‌کنند؛ جماعتی از آنان نـه‌ چـون‌ بـرادر، که‌ بدتر از دشمن با هم رفتار می‌کنند؛ شواهد فراوان گواه روشنی است کـه گاه خصومت‌ها، خشونت‌ها و نابرادری مـسلمانان با همدیگر، به مراتب شدیدتر از رفتاردشمنان خارجی با مسلمانان بوده است. «برادری» در اسـلام‌ نه مصلحت بلکه ضرورتی همیشگی و حـکمی‌ بنیادین است که امت اسلامی و وحدت اسلامی بر پایه آن شکل میگیرد و بـه‌ مـثابه چشمه‌ای است که از آن ده‌ها اصل و فرع حقوقی و اخلاقی جوشیده می‌شود.

(بخش اول)

منبع:همدلی شنبه 7 اسفند 95