در دل کوه‌های زاگرس، جایی که طبیعت هنوز نفس می‌کشد و درختان بلوط، سبزی حیات را به رخ می‌کشند زخمی عمیق و بی‌صدا در حال گسترش است زخمی از جنس زباله.

یاسوج، مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد امروز با یکی از پیچیده‌ترین معضلات زیست‌محیطی خود دست‌وپنجه نرم می‌کند، معضلی که سال‌هاست روی هم انباشته شده و حالا به مرز فاجعه رسیده است.

آغاز یک بحران، پروژه‌ای نیمه‌تمام در دل طبیعت

سایت دفن زباله‌ی دوپشته‌ی دشتروم در چند کیلومتری شهر یاسوج به امید حل مسئله‌ی پسماندهای شهری راه‌اندازی شد و در کنار آن نیز قرار بود کارخانه‌ای برای بازیافت زباله ساخته شود تا چرخه‌ای از جمع‌آوری، پردازش و بازیافت شکل بگیرد اما امروز آنچه از این پروژه بر جای مانده سازه‌ای خاموش، نیمه‌کاره و رها شده است. کارخانه‌ای که هیچ‌گاه به مرحله بهره‌برداری نرسید و سرمایه‌ای که خاک خورد.

در این سال‌ها زباله‌های شهری بدون هیچ‌گونه تفکیک یا پوشش بهداشتی در این مکان تخلیه شده‌اند. 

نتیجه آن است که امروز، شیرابه‌های آلوده حاصل از این زباله‌ها مانند زخمی باز در دل خاک جاری شده و به سمت منابع آبی منطقه از جمله سد شاه‌قاسم حرکت می‌کنند.

شیرابه‌ها تهدیدی خاموش اما جدی

شیرابه، مایعی تیره‌رنگ و سمی است که از تجزیه زباله‌های آلی و غیرآلی در محیط باز تولید می‌شود این مایع حاوی فلزات سنگین، مواد آلی تجزیه‌پذیر، پاتوژن‌ها و مواد شیمیایی خطرناک است که در صورت نفوذ به آب‌های زیرزمینی و سطحی، می‌تواند منابع آبی را برای همیشه آلوده کند.

در یاسوج نگرانی از نفوذ این شیرابه‌ها به سد شاه‌قاسم یکی از منابع مهم تأمین آب منطقه، حالا جدی‌تر از همیشه است. 

این موضوع باعث شد رسانه‌ها، فعالان محیط‌زیست و حتی مردم عادی بارها هشدار دهند اما آنچه کمتر دیده شده، اقدام جدی و مؤثر برای مهار این بحران است.

اظهارات مسئولان تأییدی بر بحران پیش روست

دیانتی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست کهگیلویه و بویراحمد اظهار کرد: در حال حاضر شیرابه دوپشته دشتروم به سد شاه‌قاسم نمی‌رسد، اما اگر بارندگی رخ دهد و روان‌آب ایجاد شود، احتمال رسیدن شیرابه به منابع آبی وجود دارد.

این جمله ساده، معنای مهمی در خود دارد: خطر بالفعل نیست اما بالقوه بسیار نزدیک است. بحران به‌محض بارش سنگین، می‌تواند از کنترل خارج شده و به آلودگی گسترده منابع آبی منجر شود.

مصلح، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد ابعاد دیگری از مسئله را روشن می‌کند: وی اظهار داشت: بررسی‌های انجام‌شده تاکنون نشان نمی‌دهد که شیرابه‌ها تأثیر مستقیمی بر سد شاه‌قاسم داشته باشند اما در صورت وقوع سیلاب یا بارندگی شدید، احتمال ورود آلاینده‌ها به منابع آبی وجود دارد.

وی ادامه داد: سال گذشته نمونه‌برداری‌هایی از منابع آبی انجام شد که تغییر محسوسی در شاخص‌های بیولوژیکی و شیمیایی مشاهده نشد.

وی همچنین به نفوذپذیری پایین خاک منطقه به عنوان یک مانع طبیعی برای انتقال سریع آلودگی اشاره می‌کند، موضوعی که شاید تنها نقطه قوت فعلی در برابر این بحران است.

با این حال، هر دو مقام مسئول بر یک نکته کلیدی تأکید دارند: ضرورت راه‌اندازی کارخانه بازیافت. 

کارخانه‌ای که سال‌هاست ساخته نشده و همچنان تنها در کلام باقی مانده است.

شهرداری یاسوج، متولی اصلی جمع‌آوری و دفع زباله‌های شهری است. ماشین‌آلات متعلق به شهرداری هستند اما آنچه در عملکرد مشاهده می‌شود، نبود برنامه‌ریزی و نظارت مؤثر است. این سیستم سنتی، بدون زیرساخت تفکیک زباله، فاقد هرگونه پردازش اولیه و کاملاً وابسته به دفن غیربهداشتی است. 

نتیجه چنین وضعیتی، نه‌تنها آلودگی‌های زیست‌محیطی بلکه هدررفت منابع قابل بازیافت، افزایش حجم زباله، و بالا رفتن هزینه‌های عمومی است.

ابعاد اجتماعی بحران سلامت مردم در خطر است

آلودگی محیط‌زیست تنها یک دغدغه زیباشناختی نیست اثرات مستقیم آن بر سلامت انسان‌ها غیرقابل انکار است. 

شیرابه‌ها می‌توانند وارد سفره‌های زیرزمینی شوند، در آب‌های سطحی پخش شوند یا حتی به مزارع کشاورزی و دام‌ها نفوذ کنند و در مناطقی که منبع تأمین آب محدود است، آلوده شدن یک سد یا رودخانه می‌تواند فاجعه‌ای انسانی به همراه داشته باشد.

در یاسوج، بسیاری از مناطق شهری و روستایی از منابع محلی برای تأمین آب استفاده می‌کنند. این موضوع اهمیت کنترل منابع آبی را دوچندان می‌کند.

زخم‌هایی که با بی‌توجهی عمیق‌تر می‌شوند

بحران زباله در یاسوج نمونه‌ای از معضلات محیط‌زیستی است که به واسطه ترکیب مخرب وعده‌های عمل‌نشده، مدیریت ناکارآمد و بی‌توجهی عمومی به فاجعه‌ای در حال گسترش تبدیل شده است. 

این بحران، تنها بحران یک استان نیست بلکه هشدار جدی برای تمامی نقاط کشور است که ممکن است در مسیر توسعه، اصول اولیه حفاظت از طبیعت را نادیده بگیرند.

هر روزی که در حل این مسئله تعلل می‌شود، آینده‌ای سبز و سالم را از نسل‌های بعدی می‌رباید.

گزارش: دانیال ولوی