به گفته سید علی احمدی، مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد، سطح زیر کشت کلزا در استان به شکل محسوسی کاهش یافته و شمار قابل توجهی از مزارع دیم به دلیل نبود بارش‌های موثر، به‌طور کامل از بین رفته‌اند. این مقام مسئول با اشاره به ارزیابی‌های اولیه، اعلام کرده که تیم‌های برآورد خسارت صندوق بیمه محصولات کشاورزی هم‌اکنون در حال بررسی دقیق میزان خسارت در شهرستان‌های مختلف هستند.

کاهش نگران‌کننده تولید؛ افت بیش از ۵۰ درصدی نسبت به سال گذشته

برآوردهای رسمی حاکی از آن است که تولید کلزا در استان در سال جاری به حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ تن خواهد رسید. این در حالی است که در سال گذشته، این رقم به ۹۱۰ تن رسیده بود. این کاهش بیش از ۵۰ درصدی نه‌تنها کشاورزان منطقه را با چالشی جدی مواجه کرده، بلکه سوالاتی جدی درباره پایداری کشاورزی در این استان را نیز مطرح می‌کند.

در سال آبی جاری، سطح زیر کشت کلزا در استان ۵۶۸ هکتار اعلام شده که از این مقدار، ۲۵۴ هکتار به صورت آبی و ۳۵۶ هکتار به صورت دیم کشت شده‌اند. اما همان‌طور که انتظار می‌رفت، مزارع دیم به شدت آسیب دیده‌اند و در بسیاری از موارد به طور کامل از بین رفته‌اند.

بیشترین سطح کشت کلزا در شهرستان کهگیلویه گزارش شده است و پس از آن گچساران و چرام قرار دارند. کشاورزان در این مناطق که پیشتر نیز با مشکلاتی همچون هزینه بالای نهاده‌ها و تأخیر در پرداخت مطالبات روبرو بوده‌اند، اکنون باید با پیامدهای مستقیم بحران اقلیمی نیز دست و پنجه نرم کنند.

روایت کشاورزان از دل زمین‌های خشک‌شده

در دل این آمارها، صدای کشاورزان محلی شنیده نمی‌شود؛ اما روایت آن‌ها تصویر واضح‌تری از عمق بحران ترسیم می‌کند.

حسن رضایی، کشاورز اهل شهرستان کهگیلویه، می‌گوید: «امسال تمام امید ما به کلزا بود. بارندگی نیومد، زمین خشک موند، و دونه‌ای محصول هم برداشت نکردیم. بیمه هم معمولا مقدار کمی از هزینه ها را جبران می کنه. مونده‌ایم با زمین خشک و قرض بانکی.»

فاطمه عباسی، یکی از معدود زنان کشاورز فعال در منطقه چرام، نیز از سرخوردگی عمیق‌اش می‌گوید: «چند ماه شبانه‌روز برای مزرعه کار کردم. به هرحال هواشناسی و مسئولان کشاورزی باید هشدار می دادند که ما کشاورزان این‌همه هزینه نکنیم؟»

این گفته‌ها واقعیتی را برجسته می‌کنند که در آمارهای رسمی نادیده گرفته می‌شود: کاهش بارندگی فقط یک پدیده اقلیمی نیست؛ یک بحران اجتماعی است که مستقیماً معیشت و امنیت روانی هزاران خانواده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

تغییری که نادیده گرفته شد؛ آیا سیاست‌های کشاورزی با تغییرات اقلیمی هماهنگ‌اند؟

کاهش بارندگی در مناطق جنوب غربی ایران دیگر اتفاقی مقطعی یا استثنایی نیست. نهادهای پژوهشی و دانشگاهی طی سال‌های گذشته بارها هشدار داده‌اند که اقلیم ایران به‌سمت خشک‌تر شدن حرکت می‌کند. در چنین شرایطی، تداوم کشت دیم بدون سازوکارهای حمایتی و بیمه‌ای کارآمد، می‌تواند به فاجعه‌ای خاموش تبدیل شود.

اگرچه سازمان جهاد کشاورزی از حضور اکیپ‌های ارزیابی خسارت سخن می‌گوید، اما تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که پرداخت خسارت‌ها یا بسیار دیر انجام می‌شود یا در برخی موارد حتی ناکافی است. در نبود یک سامانه بیمه‌ای قوی و یکپارچه که بتواند به موقع پاسخگوی چنین بحران‌هایی باشد، فشار اصلی بر دوش کشاورزان باقی می‌ماند.

نقش بخش خصوصی در خرید و فرآوری محصول؛ چشم‌اندازی شکننده

کلزای تولیدی در کهگیلویه و بویراحمد عمدتاً برای تولید روغن خوراکی توسط بخش خصوصی خریداری می‌شود. مسئولیت جمع‌آوری محصول برعهده سازمان تعاون روستایی گذاشته شده و طبق اظهارات احمدی، جهاد کشاورزی بر این فرایند نظارت دارد. در حال حاضر ۲ مرکز خرید فعال در شهرستان‌های کهگیلویه و گچساران وجود دارد و از ۱۵ اردیبهشت‌ماه تاکنون ۱۰۳ تن کلزا از کشاورزان خریداری شده است.

اما آنچه در این میان نادیده گرفته می‌شود، آسیب‌پذیری شدید کشاورزی وابسته به بخش خصوصی در نبود حمایت‌های موثر و زیرساخت‌های مناسب در فرآوری و ذخیره‌سازی محصولات است. تجربه کشورهای دیگر نشان داده است که در چنین شرایطی، اگر دولت با سرمایه‌گذاری‌های هدفمند وارد عمل نشود، زنجیره تأمین کشاورزی به سرعت دچار اختلال خواهد شد.

سوال‌هایی که باید پاسخ داده شوند

در حالی که بحران‌های اقلیمی به‌سرعت در حال تبدیل شدن به یک تهدید دائمی برای کشاورزی ایران هستند، پرسش اساسی این است که آیا سیاست‌گذاران بخش کشاورزی در سطوح استانی و ملی، برنامه‌ای مشخص برای انطباق با این تغییرات دارند؟ چرا همچنان بر توسعه کشاورزی دیم در مناطقی با بارندگی نامطمئن تأکید می‌شود؟ و آیا ساختار فعلی بیمه محصولات کشاورزی پاسخگوی خسارت‌هایی به این وسعت است؟