اَفتونیوز| مسعود چرامین ،مدرس دانشگاه در مقاله ای نوشت،  طی ماه های اخیرا طرح جدید « کشت یک میلیارد درخت » را شاهد هستیم. هرچند مستندات این برنامه در دست نیست و به این بسنده شده که کمیته علمی خاصی به مدت 8 ماه بر روی آن کار کرده است. اما حتی برخی مسئولین انجمن علمی جنگلداری کشور نیز در خصوص آن ابهاماتی را مطرح کرده اند .این طرح با  فرض استقلال آب سبز و آبی و عدم بارگذاری بر منابع آب آبی طراحی شده است.

در چرخه هیدرولوژی، منابع آب به دو دسته آب آبی و آب سبز تقسیم می‌شوند.

آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی آب آبی را تشکیل می‌دهند، در حالی که به رطوبت خاک در مناطق غیر اشباع آب سبز می‌گویند؛ آب باران بعد از نفوذ در خاک و قبل از اینکه به منطقه اشباع برسد آب سبز را تشکیل می‌دهد و کشاورزی دیم عمدتاً از آب سبز تغذیه می‌کند.

با استفاده از مفهوم جدید آب سبز می‌توان به ارزیابی دقیق‌تری از نقش آب در تولید محصولات کشاورزی در مناطق نیمه خشک پرداخت.

در مقایسه با آب آبی، آب سبز منبع بزرگ‌تری از نظر حجم ذخایر آب شیرین و مشارکت در تولید مواد غذایی است، چرا که 65 درصد از نزولات آسمانی به آب سبز و باقی به آب آبی تبدیل می‌شود.برای نمونه سراغ درخت زیتون می‌رویم که درختی مقاوم و مناسب برای اقلیم و آب و هوای ایران است. علی‌الخصوص اینکه زیتون جزو گیاهانی محسوب می‌شود که نیاز به آب زیاد ندارد. می‌خواهیم ببینیم اگر دولت قصد کند تمام این یک میلیارد اصله درخت را به گونه زیتون که یک گیاه مقاوم و کم زحمت است، اختصاص دهد نیاز به چقدر آب ، زمین و پول دارد؟

استاندارد تراکم باغات زیتون به شکلی است که در صورت آبیاری دیم، در هر هکتار باغ امکان کاشت 150 تا 200 اصله درخت زیتون وجود دارد. اما اگر آب مناسب مهیا باشد می‌توان تا 300 اصله درخت را هم در یک هکتار زمین پرورش داد و مدیریت کرد. با این حساب متوسط تراکم کاشت زیتون را 250 اصله درخت در هر هکتاردر نظر می‌گیریم. بدین ترتیب کاشت یک میلیارد از این نوع درخت نیازمند 4 میلیون هکتار زمین است.

ما تا همینجا یک مساله مهم داریم؛ کل زمین‌های کشاورزی ایران تنها شامل چیزی نزدیک به 3 میلیون هکتار زمین می‌شوند. یعنی با این طرح باید طی 4 سال به میزان 125 درصد بیش از کل زمین‌های کشاورزی کشور ، زمین برای کاشت درخت فراهم شود. آیا کشور چنین ظرفیتی دارد؟

یکی از این اعداد مجموع کسری آب آبخوان‌های کشور* است که طبق گزارش بهمن سال 1400 مرکز پژو هش‌های مجلس معادل 136 میلیارد متر مکعب است. همچنین کشور سالانه با حدود 30 میلیارد مترمکعب اضافه برداشت آب مواجه است. بدین ترتیب آب مورد نیاز طرح کاشت یک میلیارد اصله درخت سالانه به حجم آبی معادل 9 درصد کل کسری آبخوان‌های کشور نیاز دارد.

اعداد مالی این طرح هم جالب هستند. برآورد متوسط قیمت سال قبل برای اجرای طرح آبیاری قطره‌ای در هر هکتار در ایران حدود 40 میلیون تومان بوده است. به عبارتی برای آبیاری تحت فشار 4 میلیون هکتار زمین مورد نیاز برای یک میلیارد اصله درخت، نیاز به 160 هزار میلیارد تومان اعتبار است. تازه با این فرض که قیمت‌ها را بر اساس سال 1400 محاسبه کنیم نه بر مبنای دلار بالای 50 هزار تومان. این یعنی معادل 15 درصد کل منابع عمومی بودجه 1401 کشور.

به عنوان هشدار و به منظور جلوگیری از بارگذاری جدید بر منابع شکننده آبی کشور، الزامیست این طرح بطور علمی  با جامعیت لازم و استفاده از مدل‌سازی‌های فوق مورد بررسی قرار گیرد. همچنین، می بایست مصرف آب، آبی و  

تغییرات ممکن در آن در تمامی مراحل طرح « کشت یک میلیارد درخت »  از جمله: تولید نهال؛ محل کاشت آنها،  تبعات حفر چاله‌ها در آبخیزها برای استحصال آب بارندگی و نقش آنها در کاهش روانابها، تغذیه سفره ها، افزایش  تبخیر و تعرق و تاثیر بر حقابه های محیط زیستی و نهایتا مراحل نگهداری آن* ( اذعان شده برخی مناطق شناسایی شده  پادگانها هستند که بنظر نمیرسد بدون آبیاری قابل نگهداری باشند) مورد بررسی قرار گیرد.

 مواردی که بخوبی در قالب « حسابداری آب سبز و آبی» قابل تحلیل و ارزیابی هستند و  مراکز تحقیقاتی کشور ظرفیت بسیار خوبی  در استفاده از این نوع مدلها را دارند.

نهایتا اینکه وزارت نیرو به عنوان ارگان رسمی صیانت از منابع آب کشور، نقش برجسته ای را در این خصوص دارد و  انتظار می باشد، وظیفه حاکمیتی خود را در این باره به انجام رساند. ضمن اینکه استدعا دارد، تجربه طرح های مشابه  مانند « طرح طوبی » و تبعات منفی آن بر تغییر کاربری اراضی در عرصه های منابع طبیعی را دست‌اندرکاران این طرح  بیاد داشته باشند‌.