احزاب یکی از ارکان اصلی دموکراسی در کشور هستند، با چنین پیش شرطی می توان درک کرد که وجود احزاب فراگیر و قدرتمند می‎‎تواند کشور را بیشتر به سمت توسعه سوق ‎دهد. متاسفانه در ایران آنگونه که فضای سیاسی می‎طلبد به احزاب سیاسی توجهی صورت نگرفته است و مردم نسبت به آنها شناختی ندارند و این شناخت با مناظراتی است که در ایام انتخابات برگزار می‎‎شود. شاید از اوایل دهه 60 و مناظره‎‎هایی که میان چهره‎های برجسته در احزاب گوناگون صورت می‎گرفت بتوان به عنوان فعال‎‎ترین دوران فعالیت احزاب در ایران یاد کرد، این در حالی است که این بازه زمانی نیز بسیار کوتاه بود. شکل گیری مناظره میان احزاب شاید در ابتدای امر چندان مهم جلوه نکند اما زمانی که نقش و تاثیری که در آگاهی رسانی به مردم و نهادینه کردن فرهنگ حزبی را مدنظر قرار می‎‎دهیم، جای خای این پدیده احساس می‎شود.

مناظرات جنجالی دهه 60

«آزادی، هرج و مرج، زورمداری» عنوان مناظرات سال 60 بود و این مناظرات با حضورشهید بهشتی، حبیب الله پیمان، مهدی فتاپور و نورالدین کیانوری در تلویزیون برگزار ‌شد. این مناظرات در دو نوبت و به صورت جداگانه برگزار می‌شد،مناظره‌های سیاسی و مناظره های ایدئولوژیک که در مناظره های سیاسی افرادی همانند آیت الله بهشتی و نورالدین کیانوری و مهدی فتاپور و حبیب الله پیمان شرکت داشتند و در مناظره‌های ایدئولوژیک احسان طبری ، فرخ نگهدار، مصباح یزدی و عبدالکریم سروش با یکدیگر به منظره و گفت‌وگو می پرداختند. البته لازم به یادآوری است که مناظرات اوایل انقلاب زنده نبود و ضبط شده پخش می‌شد. این مناظرات در همان ایام با استقبال مردم و چهره های دانشگاهی روبرو شد. با این وجود تا مدت طولانی خبری از این دست مناظرات نبود تا اینکه پس از سه دهه مناظراتی دیگر در صدا و سیمای جمهوری اسلامی صورت گرفت؛ در سال 88 مناظرات انتخاباتی بین 4 نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری دهم به وجود آمد. این در حالی است که این مناظرات مانند سابق بر سر مسائل ایدئولوژیک نبود. با این وجود رسمی را پس از سالها احیا کرد که همان مناظرات میان چهره های سیاسی است که همچنان در بخشی از دانشگاه ها صورت می گیرد. به رغم تلاشهایی که در گوشه و کنار برای تداوم برنامه های مناظره ای صورت می گیرد اما جای خالی مناظره های حزبی مانند آنچه در دهه 60 وجود داشت همچنان احساس می شود. در این خصوص عبدالله ناصری، فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفت وگو با «ابتکار» معتقد است:« این مقایسه دو مقطع تاریخی به شرایط ویژه انتخابات باز می‌گردد، در اوایل انقلاب برخی احزاب وجود داشتند که احزاب دو جریان چپ و راست در این باب مشترک بودند تا اینکه احزاب قدیمی از صحنه اجتماعی و تاریخی حذف شدند . بعدها که احزابی در چارچوب نظام شکل گرفتند برخی از مسائل که ناشی از سوءتفاهم و تعابیر مرتبط با قانون اساسی جمهوری اسلامی بود منجر به انشقاقاتی شد.» وی تصریح کرد:« این اختلافات بیشتر در رابطه با قانون کار، بند ج و مسائلی دیگر که محل مناقشاتی درون حکومت و نظام بود و منجر شد که برخی از احزاب تاثیر گذار مسیری جز انحلال را نتوانستند انتخاب کنند. این قضیه مربوط به زمانی است که امام خمینی(ره) در قید حیات بود.» وی با اشاره به اینکه در شرایط کنونی امکان شکل گیری منظاره میان احزاب وجود ندارد، مطرح کرد:« در نظام جمهوری اسلامی چندان ماهیت تحزب از سوی حاکمیت و اولویت‌‌های جامعه مدنی مورد توجه قرار نگرفته است و بسیاری از نخبگان از این مسائل فاصله گرفته‌اند. با این وجود، امروزه بسیاری از مردم در شبکه‌های اجتماعی با تشکیل برخی جریان‌ها کمبودهای حزبی را جبران می‌کنند.» وی خاطرنشان کرد:« این حقیقت را باید در نظر داشت که تا به امروز پدیده تحزب که یک پدیده مدرن است به آن معنا در جمهوری اسلامی مورد توجه قرار نگرفته است و ما می‌بینیم که احزاب تنها در ایام انتخابات می‌توانند فعالیت داشته باشند و تاثیرگذار هم باشند.» وی با بیان اینکه در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت که احزاب ما به آن معنای مدرن رشد ، بلوغ و تربیت سیاسی خود را یافته باشند، مطرح کرد:« مگر اینکه حکومت در این قضیه ورود پیدا کند و حقیقتا به دنبال این باشند که احزاب فراگیری داشته باشیم و مانند کشورهای توسعه یافته چند حزب فراگیر متناسب با ساختار حزبی در کشور داشته باشیم تا در سرنوشت کشور تاثیر گذار باشند. این ساختار حکومتی اجازه ایجاد چنین فضایی را به ما نمی‌دهد البته این را باید در نظر داشت که این مشکل تمام احزاب است و فارغ از اینکه چه گرایشی دارند.»

برخی کارشناسان معتقدند که جدا از مشکلات و موانعی که بر سر احزاب سیاسی وجود دارد، بخشی دیگر از مشکلات به مسائل مالی بازمی‌‌‌گردد. ناصری نیز در رابطه با جای خالی مناظرات میان احزاب بیان کرد:« این اتفاق نخواهد افتاد؛ احزاب به شرایط موجود عادت کرده‌اند، پس از دهه هشتاد برخی از احزاب هم منحل شدند. این احزاب نیرویی درون تشکیلات داشتند که کار خود را دنبال می‌‌کردند. با توجه به مشکلات اقتصادی احزاب برای بسیاری از فعالان حزب این شغل اولویت سوم و یا چهارم را دارد و منابع مالی به آن صورت ندارند که نیروی کار خود را تامین کنند. بنابراین کار حزبی در اولویت‌های پایین قرار می‌گیرد و آن اتفاقی که باید صورت نمی‌‌گیرد.» وی خاطرنشان کرد:« من هم معتقدم که اگر همین احزاب موجود در ایامی غیر از انتخابات کار حزبی جدی داشته باشند و ارتقا سطح فرهنگی و آموزشی اعضای خود و مردم را در دستور کار خود قرار دهند، اتفاقات خوبی شکل می‌ گیرد، اما تجربه نشان داده است که احزاب غیر از ایام انتخابات فعالیت چشمگیری ندارند و فعالیت آنها در همین حد است که کنگره‌هایی در سال صورت می‌دهند و حضور پیدا می‌‌کنند، این مشکل احزاب و فعالیت کم آن ها حاکی از ضعف ما و جمهوری اسلامی است.»

افراد همسطح در مناظرات

باوجود اظهارات عبدالله ناصری برخی فعالان حزبی همچنان به آینده تحزب در ایران امیدوار هستند و معتقدند که بنابر اشتراکاتی که وجود دارد می‎‎توان تغییراتی در این زمینه به وجود آورد. سیدکمال سجادی دبیرکل جامعه اسلامی کارمندان در گفت وگو با «ابتکار» با اشاره به مناظره‎های اوایل انقلاب بیان کرد:« این مناظرات با حضور مرحوم آیت الله بهشتی و دبیرکل حزب توده صورت گرفت و یا مناظره دیگری مربوط به آیت الله مصباح یزدی بود. در آن زمان جناح اسلامی انقلاب با حزب توده و سازمان های دیگر مانند فدائیان خلق مناظرات تاثیرگذاری داشت و مورد استقبال مردم و دانشگاهی‌‌ها قرار گرفت.» وی در ادامه افزود:« درحال حاضر هم این مناظرات درسطحی بسیار نازل و ضعیف در دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد. این مناظرات بسیار سطح پایین هستند و جذابیتی ندارد من فکر می‎کنم که با انتخاب صحیح افراد و موضوعات می‌توان به روشن شدن افکار عمومی کمک کرد.» سجادی در رابطه با ضعف مناظرات کنونی مطرح کرد:« بخشی از مشکل به نوع انتخاب اشخاص بازمی‎گردد، این مناظرات باید با افراد قوی‎تری باشد. افرادی که انتخاب می‌شوند باید مناسب باشند و این نکته بسیار مهمی است گرداننده مناظره هم عنصر بسیار مهمی است. اگر محمد جواد لاریجانی یک طرف مناظره است باید در طرف مقابل هم شخصی همتراز با وی وجود داشته باشد.»

وی در بخشی از گفت‎وگوی خود با ابتکار مطرح کرد:« گفتمان هنر مردان سیاسی است و کسانی که در این عرصه فعالیت دارند باید به این مسئله توجه مضاعفی داشته باشند. اما این گفت‌وگو بستگی به شرایط خاص اجتماعی و مرزبندی‌‌های موجود دارد. به عنوان مثال، اصلاح‌طلبان تعاریف خاصی از برخی مسائل دارند که شامل قانون اساسی، دولت و .. می‌‌شود، اصولگرایان نیز به همین گونه هستند و در خصوص آزادی، دولت ، اقتصادی و.. تعاریف خاص خود را دارند. این تعاریف مرزی را مشخص می‌‌کند که این افراد با توجه به گرایشات خود متعلق به کدام حزب سیاسی هستند. گفت‌وگو میان چنین گروه‌‌هایی می‌تواند منجر به آگاه شدن افکار عمومی شود تا مردم بیشتر در جریان امور قرار گیرند.»

سجادی خاطرنشان کرد:« برخی مسائل هم هستند که لازم است دو جناح کلاسیک ایران در آن خصوص باهم مذاکراتی داشته باشند و این مسائل محدود به یک جناح سیاسی خاص نمی‌شود؛ مسائلی مانند فلسطین، امنیت ملی هم وجود دارد که تمام احزاب می‎‎تواند در این موارد هم اتفاق نظر داشته باشند.» این فعال سیاسی در رابطه با لوازم شکل گیری مناظرات سودمند، مطرح کرد:«اگر مناظراتی داشته باشیم که مجری هم بی طرف باشد مفید خواهد بود اما افرادی که مناظره می‎کنند باید همتراز هم باشند و در یک سطح از نظر دانش و قدرت تحلیل قرار داشته باشند. در چنین شرایطی ما می‌‌توانیم از دبیرکل احزاب استفاده کنیم، چراکه سطح دانش آنها به گونه ای است که می‌توانند پاسخگو باشند.»